Aftanroðablóm - Lavatera trimestris

Uppselt
Aftanroðablóm - Lavatera trimestris
Aftanroðablóm - Lavatera trimestris

Aftanroðablóm - Lavatera trimestris

Lavatera Ruby Regis Seeds

L. trimestris

  • Sáðtími: Mars - apríl
  • Hitastig: 21°C
  • Birtustig: Myrkur
  • Hæð: 60 cm
  • Áður en plantað er út í beð eða pott, þá skal herðaplönturnar og verja fyrir frosti fyrstu dagana

Framleiðandi: Mr. Fothergill´s

Ýmsar upplýsingar um sumarblóm

Vörunúmer MF13695
Verð samtals:með VSK
565 kr.
Uppselt

Fróðleikur um sumarblóm

  • Moltugerð

    Jora moltugerðarkassinn auðveldar þér moltugerðina

    Sérlega öflugar og vandaðar tunnur, breyta úrgangi í mold á 8-12 vikum, við kjöraðstæður.

    Snúningur er lykillinn

    Blöndun er nauðsynleg til að safnkassar virki rétt, bæði til að blanda nýjum úrgangi við þann úrgang sem þegar er byrjaður að rotna og eins til að hraða ferlinu. Auk þess bætir blöndunin við nauðsynlegu lofti, því ferlið kallar á mikla súrefnisþörf. Snúningurinn er auðveldur enda Joracomposter sérhannaður í þessum tilgangi. Ónæg loftun getur valdið vondri lykt í moltugerðinni.

    Hiti og afkastageta

    Niðurbrot á lífrænum úrgangi í moltu framkallar hita í gegnum örverur. Mismunandi örverur starfa við mismunandi hitastig. Joracomposter er það vel einangraður að hitinn getur orðið allt að 75 gráður. Innbyggða einangrunin veldur því að það nær þessum hitamun, sem þýðir að örverurnar geta unnið sína vinnu. Slíkt er er ógerlegt í óeinangruðum safnkassa. Einangraður og snúanlegur safnkassi tryggir jafnari hita fyrir öflugra niðurbrot. Þetta er ástæðan fyrir hversu hratt moltan myndast. Hún verður til á 6-8 vikum. Hár hiti Joracomposter gerir hann tilvalinn fyrir eldhúsúrgang jafnt eldaðan sem óeldaðan s.s. fisk, kjöt og allan lífrænan úrgang. Í Joracompost eru 2 hólf sem gerir losun og framleiðslu á moltunni mun auðveldari.

    Prófað og sannreynt

    Joracomposter safnkassinn hefur verið prófaður og metinn í verkefni sem 466 heimili tóku þátt í. Niðurstöðurnar hafa verið fullnægjandi eins og sýnt er fram á í skýrslu sænsku umhverfisstofnunarinnar (Report no. 4229 by the Swedish Authority for Environmet Conservation).

    Joracomposter

    Einangraður og hitamyndandi safnkassi með snúningi, fyrir þægileg og einföld not allt árið um kring. Njóttuþessaðsjáeldhúsúrgangbreytastí næringarmiklamoltu. Moltunamánotasemáburð á grasflatir, í blómabeð og potta. Frá eplahýði til fallegra grasflata – taktu þátt í moltugerðar byltingunni!

     

    Tæknilegar upplýsingar

    JK125

     
    Þyngd u.þ.b. 29 kg
    Rúmmál u.þ.b. 125 l ítrar
    Afköst 10 til 15 lítrar á viku
    Fyrir lítil heimili 1-4 persónur
    Afköst 79,000kr
       

    JK270

     
    Þyngd u.þ.b. 38 kg
    Rúmmál u.þ.b. 270 l ítrar
    Afköst 25 til 30 lítrar á viku
    Fyrir stærri heimili Fyrir 4 eða fleiri
    Verð 99,000kr
       
    JK 400  

    Þyngd

    u.þ.b. 68 kg
    Rúmmál u.þ.b. 400 l ítrar
    Afköst 50 til 80 lítrar á viku
    Fyrir fyrirtæki Veitingarstaði, skóla o.s.frv.
    Verð 199,900kr

     

    Hér er hægt að nálgast pdf skjal af þessu upplýsingum, ásamt myndum.

  • Safnhaugar - moltugerð

    Nokkur góð ráð um safnhaugsgerð

    1. Blandið grasi, laufi, barri, mosa, visnum blómum, trjágreinum og fleiru saman við eldhúsúrgang. Ef notaður er lokaður kassi má auk þess setja fisk- og kjötafganga saman við.
    2. Tætið og malið úrganginn eins mikið niður og kostur er, því fínni sem hann er þeim mun hraðar brotnar hann niður. Gott er þó að innan um sé grófara efni, því að þá loftar betur í gegnum hauginn.
    3. Hrærið upp í haugnum með reglulegu millibili. Best er að nota til þess sérhannaðan loftunarstaf. Sumir loftunarstafir eru auk þess þannig útbúnir að þeir breyta um lit eftir hita. Sé notaður þannig stafur er líka hægt að fylgjast með því að hitinn í haugnum sé nægur til að að niðurbrotið gangi eðlilega fyrir sig.
    4. Fylgist með því að rakinn í haugnum sé nægur. Niðurbrotið stöðvast ef of þurrt verður í haugnum. Vökvið eftir þörfum og blandið safnhaugshvata saman við vökvunarvatnið.
    5. Ferskt gras má ekki fara yfir 30% af rúmmáli haugsins
    6. Ef vond lykt er af safnhaugnum getur það stafað af því að í hann hafi verið settur mjög niturríkur eða of blautur úrgangur. Þurrkið hauginn upp með því að blanda í hann heyi, sinu, þurru laufi eða sagi.

    Úrgangur úr garðinum

    • Gras, mosi (þó ekki um of)
    • Lauf og barr af trjágróðri
    • Greinar og börkur af tjágróðri (stærri greinar þarf að kurla)
    • Visin blóm og blöð af jurtum
    • Illgresi (þó ekki húsapuntur, njóli, skriðsóley og hóffífill)
    • Afskurður af rótmeti
    • Grænmeti og ávextir
    • Aska úr grillinu
    • Þurrt hey, sina

    Úrgangur úr eldhúsinu

    • Blöð af salati og káli
    • Rótmeti og blöð af því
    • Hýði af ávöxtum, kartöflum o.fl.
    • Brauðafgangar
    • Mulin eggjaskurn
    • Telauf og tepokar
    • Eldhúspappír (tættur)
    • Einnig má setja fisk- og kjötafganga í safnhauginn ef hann er lokaður og reglur sveitafélagsins leyfa það

    Gangi þér vel !

  • Almenn áburðargjöf

    Almennt er mælt með að bera áburð þrisvar yfir sumarið, frá maí til júlí. Áburðaverksmiðjan býður uppá tilbúna áburði sem henta við flest tilfelli og eru auðveldir og þægilegir í notkun.

    • Á grasflöt er talið gott að byrja á að bera Graskorn til að koma sprettunni af stað, en bera svo Blákorn í næstu tvö skiptin. Ef mikill mosi er í grasflötinni er hins vegar ráðlagt að bera Kalk og Blákorn í fyrstu gjöf og svo Graskorn í næstu gjöf. Einnig er þörungamjöl gott fyrir grasflötina. 
    • Í trjábeð er gott að bera Blákorn ef um blómstrandi tré eða runna er að ræða, en annars Trjákorn.
    • Í kartöflugarða er yfirleitt mælt með Blákorni í bland við þrífosfat til að auka undirvöxt. 
    • Í aðra grænmetisgarða þarf kalkmeiri áburð og því ágætt að bera á Blákorn og þörungamjöl.
    • Í sumarbústaðarlönd þar sem um næringarsnauðan jarðveg er að ræða og meirihluti plantna eru grænar er mælt með Trjákorni og Blákorni til skiptis. 
  • Áburðargjöf - virkni næringarefna

    Viðeigandi næring skiptir sköpun í því hvernig plönturnar í garðinum dafna. Því er mjög mikilvægt að huga vel að áburðargjöf og fylgjast með því hvort garðurinn sé að líða einhvern skort. Einnig ber að hafa í huga að gefa hæfilegt magn áburðar, en of mikill áburður getur haft skaðleg áhrif á gróðurinn og koma þá fram svipuð einkenni og þegar um skort er að ræða.

    Megin næringarefni plantna

    Til að plöntur þroskist og vaxi eðlilega þurfa þær að fá nokkur megin næringarefni, s.s. köfnunarefni, fosfór, kalí, magnesíum og brennistein, en einnig eru s.k. snefilefni mikilvæg lífsstarfseminni. Blanda af þessum efnum er í flestum tilbúnum áburðum, en er samsetningin nokkuð mismunandi. Þá er kalk mjög mikilvægt fyrir jarðvegsbygginguna, en það vinnur gegn súrnun jarðvegs, losar næringarefni og bætir jarðveginn almennt.

    Virkni næringarefna og einkenni skorts

    Næringarefnin virka á mismunandi vaxtaratriði plantna. Oftast er hægt að koma auga á næringarefnaskort með því að skoða lit plantanna. Köfnunarefni hafa aðallega áhrif á blaðvöxt plantna og skerpa grænan lit fleirra. Sé um köfnunarefnisskort að ræða verður litur blaðanna ljós fölgrænn. Fosfór styrkir rótarkerfið og eykur undirvöxt plantna. Oft verða plöntur blágrænar eða jafnvel hálf fjólubláar á lit flegar um fosfór skort er að ræða. Kalí sér um að jafna salt og sýrustig plantna. Plöntur sem skortir kalí verða gulgrænar eða grágrænar á lit.

    Kartöflur þurfa frekar sýruríkan jarðveg og ber því að forðast að bera kalk á kartöflugarða, sem og rækta kartöflur í landi sem hefur verið kalkað sl 2-4 ár. Ef jarðvegurinn ef of sýruríkur getur komið kláði í kartöflurnar sem sýnir sig í óhrjálegum flekkjum á kartöflunum. Til að vinna til móts við kláða ber að blanda brennisteini saman við jarveginn áður en kartöflurnar eru settar niður, á 2-3 ára fresti.

    Ef litur blaða á matjurtum er ljós getur verið um snefilefnaskort að ræða. Þarf þá að gefa sérstaka snefi lefnablöndu, Sporamix, á 2 til 3 ára fresti. Þegar blómstrun lætur á sér standa, getur verið gott að bera kalíum og þrífosfat til að hvetja plöntuna áfram.

  • Sumarverkin í garðinum

    Sumarverkin í garðinum

    Grasflötina þarf að slá reglulega.

    Kantarnir eru ekki alveg eins fljót afgreiddir. En það er ekkert sem segir að þeir þurfi alltaf að vera stífklipptir og skornir. Það nægjir að snyrta þá einu sinni til tvisvar yfir sumarið.

    Fjölærar plöntur

    Hafi þær náð þeirri hæð að þær þurfi á stuðningi að halda til að brotna ekki í næsta roki eða leggjast út af, er vorið góður tími til að huga að því. Það eru til ýmsar gerðir af plöntustoðum og kannski engin ein betri en önnur. Ég hef þó mest notað bambusprik og bast til að binda þær plöntur upp sem þurfa á því að halda og hefur það reynst ágætlega. Sem betur fer þarf þó ekki að standa í því að binda allar fjölærar plöntur upp, sumar standa keikar alveg hjálparlaust og lágvaxnar plöntur þurfa að sjálfsögðu engan stuðning.

    Það er líka gott að klippa burt blómstöngla þegar blómgun er lokið nema ætlunin sé að safna fræi. Þá er jafnvel nóg að skilja bara nokkra stöngla eftir og klippa restina burt. Þetta er sérstaklega mikilvægt með tegundir sem hafa mikla tilhneigingu til að sá sér, en almennt séð verða plönturnar líka snyrtilegri ef blómstönglarnir eru klipptir burt. Þó eru til plöntur sem eru fallegar eftir að blómgun líkur og ástæða til að leyfa þeim að halda sér. Þetta á t.d. við um kasmírsalvíu.

    Þegar ekki er hægt að stóla á rigninguna til að vökva garðinn þarf að draga fram garðslönguna og vökva. Það getur jafnvel þurft að vökva þó það rigni því oft dugir lítil rigning varla til að rétt væta í yfirborði moldarinnar. Hvort notaðir eru úðarar eða handvökvað er smekksatriði.

    Svo er það illgresið. Bölvað illgresið myndu margir segja. Það eru ýmsar leiðir færar í baráttunni við það. Það er hægt að hylja beð með dagblöðum og kurli, möl, þekjuplöntum o.s.frv. Það er hægt að eitra fyrir því. Flestum nægir að reyta það burt. Mestu skiptir að fjarlægja það áður en það þroskar fræ, þá nær það aldrei að verða vandamál.

    Þessi vel þekktu sumarverk eru kannski ekki í uppáhaldi hjá öllum, en það er undir hverjum og einum komið hversu vel snyrtur garðurinn er og því þurfa þau ekki að vera nein kvöð. Svo er bara fátt dásamlegra en að gleyma sér i garðinum á fögru sumarkvöldi. Það endurnærir sálina.

     Rannveig Guðleifsdóttir

    Garðaflóra

  • Gróðursetning trjáplantna

    Gróðursetning trjáplantna

    Fyrir gróðursetningu trjáplantna er nauðsynlegt að stinga upp beð eða holu niður á 40 til 80 sentímetra dýpi allt eftir því hvort um limgerðisplöntur er að ræða eða stærri tré. Hæfileg beðdýpi fyrir limgerðisplöntur er 40 til 60 sentímetrar og 60 til 80 sentímetrar fyrir stærri tré. Hæfilegt breidd beðsins er hins vegar 80 til 100 sentímetrar. Helst verður að koma trjáplöntum niður sem allra fyrst, séu þær ekki í mold. 

    Hæfilegt bil milli trjáplantna

    Hæfilegt bil milli limgerðisplantna er þannig að tvær til þrjár plöntur séu á lengdarmeter. Bil milli stofntrjáa fer aftur á móti eftir því hvað trén verða há og fyrirferðamikil og getur verið frá þremur til sex metrum. Aldrei má gróðursetja tré dýpra en þau stóðu áður hvort sem það var í potti eða beði. Meðan á gróðursetningu stendur verður að gæta þess að plönturnar verði fyrir sem minnstu hnjaski og að moldin haldist sem mest á rótunum. Greiða skal vel úr rótunum þegar plönturnar eru settar niður og gæta þess að trén standi lóðréttar í holunni. Síðan skal moka jarðveginum að og þjappa honum varlega að rótunum.

    Séu tré orðin yfir einn og hálfur metri á hæð er nauðsynlegt að setja staur niður með þeim sem stuðning fyrstu árin á meðan þau eru að róta sig og koma sér fyrir. Eftir að plöntunni hefur verið komið fyrir á sinn stað skal vökva vel og gæta þess næstu dag að ræturnar þorni ekki.

  • Grasflötin - undirbúningur fyrir þökulagningu

    Miklu máli skiptir að jafna vel út jarðvegin þannig að grasflötin sé eins flöt og hægt er. Gott er að byrja á því að hreinsa moldina sem fyrir er, losa út stóra steina eða aðra óæskilega aðskotahluti og leysa úr stórum moldarhnullungum. Þá getur verið ráðlagt að kaupa vandaða mold í efsta lagið, sér í lagi ef moldin sem til er til staðar er ekki mjög næringarrík og létt í sér. Því næst er gott að blanda við hana sandi, kalki og góðum blönduðum áburði, svosem blákorni eða lífrænum áburði. Þannig er búið að gefa grasflötinni góða undirstöðu og næringu sem ætti að auðvelda alla umhirðu seinna meir.

  • Mosi í grasflötinni

    Mosi í grasflöt

    Mjög algengt er að mosi plági grasflatir hér á landi. Það sem helst virkar gegn mosanum eru birta og rétt næring, en mosi þolir illa sólarljós og þrífst ekki vel í sendnum eða kalkríkum jarðvegi. Því getur verið nauðsynlegt að slá mjög reglulega yfir sumarið til að hleypa birtunni niður að rótum, raka upp mosann og vera duglegur að bera kalk á flötina. Gott er að bera grasfræ í bletti sem geta myndast þegar mosinn er rakaður upp, sem og bera köfnunarefnisríkan áburð, s.s. graskorn, sem eykur vöxtinn. Þá má heldur ekki gleyma að vökva flötina, en ef hún þornar um of verður grasið gult og hart viðkomu og þar af leiðandi veikara sem auðveldar mosanum leið aftur upp. Einnig er hægt að fá mosaeyði til aðstoðar í baráttuna gegn mosanum. Til lengri tíma eru það umhirðan og þolinmæðin sem vinna best á mosanum.

     

  • Ræktun ávaxtatrjáa

    Epl-, plómu-, peru- og kirsuberjatré

    Skjól og staðsetning

    Í upphafi er mjög mikilvægt að huga að skjóli í garðinum. Ávaxtatré eiga ekki möguleika á að mynda aldin ef þau eru í stöðugum barningi við vindinn. Tré, limgerði og skjólveggir skapa umhverfi þar sem aldintré þrífast. Í skjólinu skapast staðbundið veðurfar sem er oft nokkrum gráðum heitara en mælingar Veðurstofunnar segja til um. Þessi viðbótarhiti er mikilvægur þroska og vexti epla-, peru-, plómu og kirsuberjatrjáa. Það er því lykilatriði að velja trénu góðan stað, bæði bjartan og heitan. 

    Sjá greinina í heild sinni. 

  • Lífrænar varnir - ráð gegn ýmsum sjúkdómum og meindýrum.

    Lífrænar varnir

    Gott ráð gegn meindýrum og sjúkdómum er að planta ákveðnum plöntum á milli.  Mörg meindýr treysta  á þefskynið og lyktsterkar plöntur eins og hvítlaukur og mynta villa um fyrir þeim. Þá er einnnig hægt að velja plöntur sem draga til sín vissa skaðvalda eins og t.d. Skjaldfléttu sem dregur að sér blaðlýs og svo flauelsblóm sem dregur að sveifflugur sem nærast á blaðlúsum.   

    Grænsápa og brennisteinsduft

    Grænsápa og brennisteinsduft er efni sem innihalda pýretín. Pýretín er efni sem finnst í náttúrunni og er hættulaust í notkun.  En til þess að efnin nýtist þurfa þau að snerta skaðvaldinn og oft þarf að endurtaka  meðferð nokkrum sinnum.

    Gildrur

    Gildrur má nota til að veiða meindýr eins og snigla, svo sem bjórdósir.  Einnig er gott ráð að setja fjalir eða  tóma greipaldinhelminga milli plantnanna, sniglarnir skríða undir á daginn og þá er auðvelt að taka þá upp og fjarlæga.  Auk þess má búa til seyði úr sniglum og vatni, og vökva því yfir plönturnar. 

    Gulir límborðar

    Gulir límborðar og spjöld eru góð í gróðurhúsum, Lús og hvítfluga laðast að gula litnum og festast í líminu. 

    Matarsódi

    Matarsódi leystur upp í vatn  nýtist sem vörn gegn sveppagróðri. Best er að úða með daufri blöndu á moldina um leið og sáð er.

    Fljótandi þangáburður

    Fljótandi þangáburður getur bæði verið styrkjandi fyrir plöntur og hægt að nota  sem vörn gegn sveppum.  Úða má með blöndu gegn spunamaur og blaðlús.  

    Jurtaseyði

    Jurtaseyði úr hinum ýmsu plöntum hafa einnig ýmis forvarnargildi svo sem klóelfting eða vallhumall gegn blaðsveppi. Brenninetluseyði (einnig er til brenninetluduft) nýtist gegn kálflugu. Seyði úr rababarablöðum, regnfang og stórnetlu vinnur á skordýraplágum og koma jafnvel í veg fyrir þær.

    Forvarnir

    Veljið hraustar plöntur, þær eru líklegri til að þola ágang sjúkdóma og meindýra.

    Veljið staðsetningu eftir þörfum plantnanna. Mikilvægt er að velja saman í beð plöntur með líkar þarfir varðandi vökvun og áburðargjöf.

    Skiptiræktun

    Skiptiræktun minnkar líkurnar á að sjúkdómar safnist fyrir í jarðveginum. Hún er fólgin í að færa einærar plöntur á milli staða árlega. Þannig nýtast einnig þau mismunadi næringarefni sem eru í jarðveginum. Þetta á við um matjurtir, sumarblóm, lauk- og hnúðjurtir.

     

  • Jarðarberjaræktun

    Jarðarberjaræktun

    Jarðarber hafa verið ræktuð með góðum árangri á Íslandi í áratugi, en jarðarber eru mjög einföld í ræktun og nægjusöm og því á allra færi að. Jarðarber er hægt að rækta á ýmsa vegu s.s. í pottum, kerjum, hengikörfum, gróðurreitum, inni í gróðurhúsi eða úti í beði.

    Það sem mestu skiptir er að þau séu á sæmilega skjólgóðum stað og fái góða sól og vökvun. Þá eru jarðaberjaplöntur sérstaklega viðkvæmar fyrir því að þorna fyrstu vikurnar eftir að þær eru settar niður og svo aftur þegar berin eru að myndast. Athuga þarf að passa sérlega vel uppá vökvunina séu plönturnar hafðar í kerjum eða grunnum jarðvegi.

    Algengt er að jarðarberjaplöntur byrji að gefa af sér um miðjan júlí, en því hlýrra sem loftið er, því fyrr koma berin. Þar af leiðandi er nokkuð vinsælt að reyna að flýta fyrir uppskerunni með því að breiða t.d. akrýldúk yfir. Hann heldur hita að plöntunum en hleypir samt vatninu í gegn. Hann hjálpar einnig til við að forða berjunum frá ágangi fugla. Þó getur verið gott að lyfta dúknum yfir hlýjasta hluta dagsins meðan á blómgun stendur til að leyfa flugunum að vinna sitt verk.

    Svart plast, jarðvegsdúkur eða jafnvel trjákurl geta líka verið gagnleg hjálpartól, sérstaklega þegar ræktað er í skipulögðum röðum. Það gegnir því hlutverki að halda hita að rótum, raka í jarðvegi og sniglunum frá og er þá dúkur sniðinn (eða kurli dreift) í kringum hverja plöntu fyrir sig.

    Jarðarberjaplöntur geta fjölgað sér mjög hratt. Það gera þær með því að skjóta renglum út frá sér ofanjarðar og myndast nýjar plöntur við enda þeirra. Algengt er að þetta gerist tvisvar á sumri. Plönturnar skjóta svo rótum þar sem þær lenda. Því þarf að fjarlægja renglurnar vilji maður ekki að plönturnar dreifi sér út um allt. Hægt að stýra fjölguninni með því að klippa plönturnar af renglunum og færa á góðan stað. Bestu plönturnar eru yfirleitt taldar vera þær sem vaxa af stystu renglunum. Þegar plönturnar eru orðnar 4-5 ára fara jarðaberin yfirleitt að minnka. Er þá tímabært að fjarlægja þær plöntur og leyfa nýjum að taka við.

    Jarðarber gera ekki miklar kröfur til jarðvegs, en kjósa helst súran jarðveg (þola illa kalk). Gott er að blanda smá lífrænum áburði við moldina áður en plönturnar eru settar niður. Þó þarf að varast að gefa ekki of mikið, sérstaklega af köfnunarefni, þannig að plönturnar eyði ekki allri orkunni í blaðvöxt. Þá getur verið gott að gefa kalíríkan áburð þegar nálgast blómgun, en það ætti að hjálpa plöntunni að einbeita sér að berjamynduninni.

    Plöntur sem settar eru niður að vori byrja yfirleitt ekki að gefa af sér fyrr en ári síðar. Sé ætlunin að setja niður nokkrar plöntur og láta þær fjölga sér er algengt að taki um 3 ár að koma sér upp myndarlegri ræktun.

     

     

     

  • Sumargræðlingar - kennslumyndband

    Hér má sjá kennslumyndband hvernig sumargræðlingar útbúnir.

     

  • Sumarblóm - kynningarmyndband

    Hér má sjá kynninarmyndband á sumarblómum með Vilmundi Hansen

     

  • Matjurtir - myndband

    Hér má sjá áhugavert myndband um matjurtir sem hægt er að rækta.

     

  • Ræktun kryddjurta

    Kryddjurtir

    Fátt er skemmtilegra en líflegar kryddjurtir í eldhúsglugganum sem gefa góðan ilm í húsið og einstakt bragð í matargerðina. Kryddjurtir má rækta allt árið um kring innanhúss, en flestir hefja ræktun í febrúar/mars þegar sól tekur að hækka á lofti. Góðar upplýsingar um sáningartíma og aðferðir er yfirleitt að finna aftan á fræpakkningum.

    Sáning og spírun  

    Gott er að nota sáðbakka og sáðmold eða sáðmoldarpillur og færa síðan spírurnar yfir í potta með venjulegri pottamold. Hægt er að sá beint í endanlega potta og nota venjulega pottamold en þá er mælt með þunnu lagi af sáðmold ofaná, sérílagi fyrir stærri fræ. Gott er að setja dagblaðsörk yfir pottinn eða sáðbakkann til að viðhalda raka og hita. 

    Fjöldi fræja

    Fjöldi fræja fer eftir stærð fræja og stærð potta. Þumalputtaregla fyrir 12 cm pott er að nota 3-5 fræ í hvern pott (t.d. kóriander sem hefur stór fræ) en ef fræin eru mjög lítil þá 10-15 fræ í hvern pott (timian, oregano ofl. lítil fræ). Fræ sem eru mjög lítil er best að láta liggja ofaná moldinni.   

    Umpottun

    Þegar spírur taka að myndast er dagblaðsörkin tekin af og plönturnar settar í endanleg ílát, ef við á. Dreifið úr spírunum og þjappið moldinni varlega að.

    Staðsetning  

    Mælt er með að velja fremur sólríkan stað t.d. gluggasyllu. Birta við ræktunina er mikilvæg og kryddjurtir þurfa sólríkan stað. Varast skal þó beina sól meðan spírur eru litlar því þær geta brunnið. Örfáar tegundir s.s. mynta og karsi þrífast í norðurglugga.   

    Vökvun og áburðargjöf

    Vökvun er mikilvæg sérílagi á spírunartímabilinu. Magnið getur farið eftir raka í loftinu, sólarstundum ofl og breytist þ.a.l. eftir árstíðum. Gott er að kanna reglulega rakastigið í moldinni t.d. með því að stinga fingri aðeins ofaní moldina. Betra er að vökva vel og sjaldnar en oft og lítið en á sólríkum dögum þarf að vökva oftar. Áburðargjöf er nauðsynleg þegar plantan er í fullum vexti, og er t.d. þörungaáburður í vöxvaformi góður kostur.

    Hitastig

    Venjulegur stofuhiti er ákjósanlegur fyrir nánast allar kryddjurtir. Varist of mikinn hita þegar spírurnar eru litlar því þá geta stilkarnir orðið þunnir og ræfilslegir. Vandamál með hitastig innanhúss skapast einkum á veturna nálægt miðstöðvarofnum sem eru hátt stilltir.  Ef miðstöðvarofn er undir kryddhillunni er mælt með að botninn á kryddpottunum liggi ekki beint í bleytu. Þá má setja bakka með leirkúlum eða vikri undir pottana.

    Varnir innanhúss

    Ef vart verður við lús eða hvítflugu má nota skordýrasápu (t.d. frá Safer´s).  Hvítflugan dregst að skærum hlutum svo flugnaspjöld í skærum litum geta komið að góðum notum.  Einnig er ýmiss konar laukur tilvalinn til að fæla meindýr frá. Hægt er að skera laukinn niður og stinga honum innan um kryddplönturnar eða rækta t.d. graslauk í potti innanum hitt kryddið.

    Uppskera

    Athuga þarf að ganga ekki of nærri plöntunni þ.e. ekki taka of mikið magn í einu en einnig er gott að hvíla hana á milli t.d. með því að hafa sömu tegundina í tveimur pottum og hvíla þær til skiptis. Mælt er með að klippa framanaf greinum til að viðhalda runnavexti en með örfáar tegundir (t.d. steinselju, graslauk) er betra taka elstu blöðin fyrst.

    Plöntur fluttar inn að hausti

    Síðsumars er hægt að flytja plönturnar aftur inn (lok ágúst áður en hætta er á næturfrosti). Ef plönturnar hafa verið í beði og eru orðnar stórar er hægt að skipta þeim upp í nokkra potta en ekki er gott troða rótum í of litla potta. Á þennan hátt er hægt er að njóta kryddjurtanna frameftir vetri.

  • Litríkir fjölæringar

    Litríkir fjölæringar

    Þegar við veljum plöntur í garðinn er það oft blómgunin sem ræður valinu. Blómlitur, lögun, ilmur og blómgunartími eru þættir sem vega þar þungt. Oft spáum við lítið í hvernig laufið er þó blaðfagrar plöntur séu til mikillar prýði allt sumarið, ekki aðeins þegar þær standa í blóma. Sumar plöntur eru jafnvel eingöngu ræktaðar vegna laufskrúðsins.

    Fjölbreytileiki í gerð laufblaða

    Það er ekki síður fjölbreytileiki í gerð laufblaða en blóma. Laufblöð geta verið gljáandi eða mött, hvítloðin, slétt eða krumpuð, fíngerð eða grófgerð. Litaúrvalið einskorðast ekki bara við fagurgrænt. Litaskalinn er frá gulgrænu yfir í blágrænt og þar að auki getur lauf verið grátt, í ýmsum rauðum litbrigðum, fjólublátt, jafnvel næstum svart. Og það þarf ekki endilega að vera einlitt, það getur verið mynstrað, með hvítum, gulum eða rauðum rákum eða dröfnum. Fjölbreytileikinn er ótrúlega mikill og virkilega gaman að leika sér með að raða saman mismunandi laufformum og litum.

    Fjölærar tegundir með litfagurt lauf

     

    Rannveig Guðleifsdóttir

    Garðaflóra

  • Júníblóm

    Júní er hálfnaður og loksins er hitastigið farið að stíga upp á við og minna á sumar. Það er mesta furða hvað gróðurinn hefur lítið látið þennan kulda á sig fá og júníblómin blómstra nú hvert af öðru. En hvaða plöntur eru það helst sem skarta sínu blómskrúði á þessum tíma?

    Júní er tími vatnsbera og goðalykla.Vatnsberar eru af sóleyjaætt og hafa líka verið nefndir sporasóleyjar. Þeir hafa það óorð á sér að vera fulliðnir við að dreifa sér um allt og því ekki velkomnir í öllum görðum. Þó eru til vatnsberategundir sem haga sér skikkanlega og leggja ekki garðinn undir afkomendur sína. Þeir fyrstu til að blómstra eru blævatnsberi og stjörnuvatnsberi. Blævatnsberinn er lágvaxin tegund, varla meira en 30 cm á hæð með tvílitum bláum og hvítum blómum. Til eru sortir með hvítum og bleikum blómum líka, sumar enn smávaxnari en aðaltegundin. Stjörnuvatnsberinn er meðalhár með risastórum blómum á mælikvarða vatnsbera sem eru annað hvort tvílit, hvít og blá eða einlit blá. Sá einliti er líka þekktur undir nafninu vorvatnsberi. Báðar þessar tegundir sá sér lítið og hef ég aldrei fundið sjálfsáða stjörnuvatnsberaplöntu í garðinum mínum. Sem er eiginlega synd því hann er svo dásamlega fallegur. Þegar líða tekur á seinni hluta mánaðarins taka svo garðavatnsberarnir við með sínum undursamlega fallegu og litríku blómum. Ég á ljúfar æskuminningar af sporasóleyjunum í garðinum hans afa sem mér fannst að hlytu að vera þau dásamlegustu blóm sem fyrirfinndust á jörðinni. Og þeir eru enn í miklu uppáhaldi hjá mér. Þeir eru kannski ekki alveg eins stilltir og fyrrnefndu tegundirnar; ég hef fengið nokkrar dásamlega fallegar, sjálfsáðar plöntur af þeim, en þeir eru ekkert að leggja garðinn undir sig. Skógarvatnsberinn sér um það.

    Goðalyklar er önnur ættkvísl sem er mjög áberandi um þetta leiti. Þetta eru lágvaxnar plöntur af maríulykilsætt sem flestar eiga heimkynni sín í Norður-Ameríku.  Þær eru allar með bleikum eða hvítum blómum, harðgerðar og dásamlega fallegar. Ég er með fimm tegundir í garðinum mínum sem eru allar mjög keimlíkar en þó eru tvær sem skera sig aðeins úr. Hjartagoðalykillinn er sá eini sem blómstrar hvítum blómum, sem eru mun minni en á hinum tegundunum. Laufið er líka áberandi tennt en hinar tegundirnar eru allar með heilrenndum blöðum. Brekkugoðalykill ber þó af þeim öllum að mínu mati. Mjög gróskumikill með fallega ljósbleikum blómum.

    Vorblómstrandi lyklarnir eru nú búnir en aðrir taka við. Nú eru það kínalykilsdeildin og maríulykilsdeild sem eru í aðalhlutverkum.  Í kínalykilsdeildinni eru það kínalykillklukkulykill og fellalykill sem eru byrjaðir að blómstra og harnarlykillinn í maríulykilsdeild. Allt saman úrvalsgóðar og harðgerðar garðplöntur sem þarf ekkert að hafa fyrir.

    Páskaliljurnar eru flestar að fölna og túlipanarnir hafa tekið við af þeim. Mörgum finnast páskaliljurnar heldur ræfilslegar þegar blómgun er lokið og því er gott ráð að klippa burtu blómstönglana eftir blómgun. Þá fer heldur ekki óþarfa orka í að þroska fræ og laukarnir safna meiri forða fyrir blómgun næsta vors. Það sama á við um túlipanana þegar þeir hafa lokið blómgun sinni. Það er þó mikilvægt að klippa laufið ekki burt fyrr en það fer að fölna því annars ná laukarnir ekki að safna forða fyrir næsta vor.

    Aðrar tegundir sem eru einkennandi fyrir júnímánuð eru silfursóleygullhnappar, ýmsar deplur eins og t.d. kósakkadeplanjakobsstigarblásól og í steinhæðinni eru fjallablöðkurnar að byrja að opna sín ævintýralega fallegu blóm ásamt ýmsum lágvöxnum bláklukkum.

    Rannveig  Guðleifsdóttir
    Garðaflóra

  • Júlíblóm

    Blómstra í júlí

    Á meðal þeirra blóma sem blómstra í júlí eru:

    Rósir

    Í júlí fara fyrstu rósirnar líka að blómstra. Þyrnirósirnar og aðrar villirósir eins og t.d. fjallarósin eru fyrstar og fljótlega bætast fyrstu ígulrósirnar við. 'Wasagaming' og 'Agnes' eru yfirleitt þær fyrstu til að byrja að blómstra. Á meðal annarra rósa í blóma í júlí eru 'Louise Bugnet', Maigold', 'Pike‘s Peak' (Hringbrautarrósin)‚ gullrós 'Bicolor' og Dornrós.

    Blómstrandi runnar

    Af blómstrandi runnum eru sýrenurnar og ýmsir hvítblóma kvistir eins og t.d. birkikvistur og stórkvistur sennilega mest áberandi í júlí. Aðrir fallegir runnar í blóma núna eru stjörnutoppur og brárunni ‚Siska‘. Svo styttist í að ljúfur kúlutyggjósilmur snækórónunnar leggist yfir garðinn.

     

    Rannveig Guðleifsdóttir

    Garðaflóra

  • Þyrnirósir

    Þyrnirósir

    Þyrnirósir vaxa best í frekar sendnum og rýrum jarðvegi. Fái þær of mikinn áburð setja þær alla orku í blaðvöxt og blómgun verður lítil eða engin. Þyrnirósin er með hvítum, einföldum blómum. Hún vex villt á örfáum stöðum á Íslandi en er ekki mikið til skrauts og blómstrar sjaldan. Þær plöntur sem vaxa villtar eru alfriðaðar.

    Þyrnirósablendingar

    Þyrnirósablendingar komu fyrst fram um aldamótin 1800 og voru mjög vinsælir á 19. öld. Þegar síblómstrandi rósayrki komu fram á sjónarsviðið döluðu vinsældir þyrnirósanna og mörg yrki sem voru í ræktun hafa glatast. Þær eiga samt fullt erindi í íslenska garða þar sem þær eru afar harðgerðar og blómstra á undan flestum öðrum rósum. Blómin geta verið einföld eða fyllt, oftast hvít eða bleik, en það eru líka til nokkur yrki með gulum og rauðbleikum blómum.

    Nokkur góð yrki sem óhætt er að mæla með

    • 'Totenvik' með hvítum, hálffylltum blómum.
    • 'Katrín Viðar' með óvenju stórum, hvítum, einföldum blómum sem eru með fölbleikri slikju þegar blómin eru að springa út.
    • 'Juhannusmorsian' sem er finnskt yrki með fylltum, ljósbleikum blómum.
    • 'Poppius' með fylltum, bleikum blómum.
    • 'Glory of Edzell' með dökkbleikum, einföldum blómum með kremhvítri miðju.
    • 'Red Nelly' með rauðbleikum, einföldum blómum.
    • 'Harison‘s Yellow' sem er blendingur þyrnirósar og gullrósar með sterkgulum, fylltum blómum sem lýsast ekki með aldrinum.
    • Þyrnirósayrkja má svo finna ýtarlegri lista yfir fjölda þyrnirósayrkja sem hafa verið reynd hérlendis.

    Rannveig Guðleifsdóttir

    Garðaflóra

  • Bóndarósin

    Bóndarósin er blóm himinsins.   Í mínum huga minnir bóndarósin (Paeonia) mun frekar á fallega heimasætu í sveit, eilítið bústna og rjóða í kinnum, en íslenskan bónda þrátt fyrir að nafnið sé búsældarlegt. Nafnið bendir aftur á móti til þess að fyrstu bóndarósirnar í íslenskum görðum eigi uppruna sinn að rekja til Danmerkur þar sem plantan kallast bonderose. Sunnar í Evrópu eru bóndarósir aftur á móti kenndar við gríska lækninn Paion sem samkvæmt Ilíonskviðu Hómer á að hafa grætt sár Aresar, sem hann hlaut í Troju-stríðinu, með smyrslum sem unninn voru úr jurtinni. Elstu heimildir um Paion eru aftur á móti skráðar á leirtöflur sem fundust við fornleifauppgröft í Knossos á eyjunni Krít og benda til þess að jurtin hafi verið notuð til lækninga frá því á tímum Forn Grikkja. Kínverjar segja að bóndarósin sé blóm himinsins og hún er jafnframt þjóðarblóm Kína.

    Til skamms tíma tilheyrðu bóndarósir ætt sóleyja en í dag teljast þær til sérstakrar ættar sem nefnist Paeoniaceae eða bóndarósarætt. Innann ættkvíslarinnar Paeoniu eru svo um þrjátíu og fimm tegundir sem skiptast í jurtir og runna. Innan hverra tegundar er svo fjöldi yrkja sem áhugamenn um ræktum bóndarósa hafa búið til. 

    Flestar ef ekki allar bóndarósir bera stór blóm sem eru til í fjölbreytum litum. Hvít, gul, bleik, rauð og allt þar á milli. Lögun blóma er líka fjölbreytt og geta verið einföld upp í það að vera fyllt. Sumar bóndarósir auka enn á fegurð sína með því að gefa frá sé góðan ilm og voru krónublöð þeirra í eina tíð notuð til ilmvatnsgerðar. Bóndarósir eru fallegra sem afskorinn blóm í vasa.

    Sú bóndarós sem algengust er í görðum hér á landi kallast Paeonia officinalis á latínu og finnst villt við Miðjarðarhafið og á grísku eyjunum í Eyjahafinu. Tvær tegundir bóndarósa finnast villtar í Norður Ameríku en flestar eiga þó náttúruleg heimkynni í Mið Asíu og Kína. Ræktum bóndarósa á sér langa sögu í Kína og voru þær í miklum metum í görðum keisaranna, bæði sem augnayndi og sem lækningarjurtir og má finna heimildir um ræktun þeirra að minnsta kosti tvöþúsund ár aftur í tímann. Ræktunarafbrigðin skiptu hundruðum og mikil áhersla var lögð á fjölbreytni lita og í blómlögun. Kínverjar gáfu yrkjunum yfirleitt nöfn sem tengdust litnum en inn á milli mátti finna skondinn heiti eins og Drukkna hjákonan. Á Tang skeiðinu (618 til 906) naut bóndarósin sérstakrar verndar keisarans og jókst útbreiðsla hennar mikið. Plantan þykir enn í dag ómissandi til lyfjagerðar og talinn lækna flest mannamein.

    Bóndarósir skipta einnig veglegan sess í bókmenntum og listum í Kína. Ort eru ljóð um fegurð hennar og hún mikið notuð sem mótíf til skreytinga á postulín, í málverk, vefnað, útsaum og til útskurðar. Í borginni Lijang í Yunnan héraði gróðursetur fólk bóndarósir í garðinum sínum og býður til veislu og borðar úti undir skrúða blómstrandi bóndarósarunna sem geta náð allt að sex metra hæð. Elstu bóndarósarrunnarnir sem vitað er um í Kína eru farnir að nálgast fimmta hundraðið og stærsta blómið sem mælst hefur var tuttugu og átta sentímetrar í þvermál. 

    Fyrstu nytjar manna af bóndarós í Evrópu tengjast að öllum líkindum lækningum. Grikkir til forn nýtu alla hluta jurtina til lækninga og þótti hún jafngóð til að lækna geðveiki, tannpínu, gallsteina, slæmar draumfarir, getuleysi og losa konur undan barnsnauð. Fræ plöntunnar voru þrædd upp á band og börn látinn bera þau um hálsinn til að bægja burt hinu illa auga og vondum öndum. Öruggast þótti að safna jurtinni á nóttinni því sagt var að bóndarósin nyti verndar spætunnar og að nóg væri að spætan sæi til þegar henni var safnað til að gera lækningamátt plöntunnar að engu eða jafnvel hættulegan. Fyrstu runnabóndarósirnar bárust til Evrópu árið 1789 og var það Sir Josep Banks forstöðumaður Kew grasagarðsins í London sem fékk þær sendar frá Kína. Banks var mikill Íslandsvinur og ferðaðist um landið 1772. Lærlingur hans William Jackson Hooker, síðar forstöðumaður Kew-garðsins, var með í för þegar Jörgen Jörgensen síðar hundadagakonungur kom til Íslands. Sagan segir að Hooker hafi verið að safna plöntum á hæðinni þar sem Landakotskirkja stendur í dag á meðan Jörundur tók völd. Ekki er vitað með vissu hver var fyrstur til að flytja bóndarósina til Íslands en óneitanlega kemur Jón Rögnvaldsson stofnandi og fyrrum forstöðumaður Lystigarðsins á Akureyri sterklega til greina. Bóndarósir hafa verið lengi í ræktun á Akureyri og þrífast vel. Það er þó allt eins líklegt að einhver áhugasamur ræktandi hafi flutt fræ eða rótarhnúð með heim í töskunni í siglingu í kringum seinni heimstyrjöldina og að “íslenska” bóndarósin sé afkomandi hennar. Í dag eru um þrjátíu tegundir bóndarósa í rækt hér á landi og þar af nokkrar runnabóndarósir.

    Bóndarósir eru yfirleitt auðveldar í ræktun eftir að þær hafa komið sér fyrir. Plantan er langlíf og líður best ef hún fær að standa lengi óhreyfð á sama stað. Plönturnar geta orðið fyrirferðamiklar með tímanum og því best að ætla þeim gott pláss strax í upphafi. Þeim líður best í þurrum, djúpum, frjósömum og eilítið basískum jarðvegi. Jurtkenndar bóndarósir geta orðið 50 til 100 sentímetrar á hæð allt eftir tegund og er vöxtur þeirra kúlulaga. Vegna þunga blaða og blóma eiga plönturnar eiga það til að leggjast útaf fái þær ekki stuðning. Blómgun á sér yfirleitt stað í lok júní og fram í júlí en að henni lokinni skarta plantan fallegum blaðskrúð. Auðvelt er að fjölga bóndarós með skiptingu en einnig er hært að rækta nýjar plöntur af fræi.

    Fræ bóndarósarinnar hefur harða skurn og getur því verið lengi að spíra er gott að rispa fræið með hníf eða sandpappír fyrir sáningu og flýta þannig fyrir vatnsupptöku þess. Fræið þarf að fara í gegnu hita- og kuldaskeið áður en það tekur við sér og spírun tekur yfirleitt ár.

    Ef skipta á bóndarós skal grafa upp rótina í heilu lagi að haust, lok ágúst eða byrjun september, og kljúfa hana í nokkra hluta allt eftir stærð. Gætið þessa að það sé að minnsta kosti eitt brum á hverjum hluta. Bóndarósir hafa gildar forðarætur sem geta orðið mjög stórað og legið djúpt hafi plantan fengið að vaxa lengi á sama stað. Eftir að búið er að kljúfa rótina skal koma nýju hlutunum fyrir í vel unnum, frjóum og góðum jarðvegi sem blandaður hefur verið með búfjáráburði að minnsta kosti fjörutíu sentímetra niður. Þegar rótarbút af bóndarós er komið fyrir í jarðvegi verður að gæta þess að stinga honum ekki of djúpt í moldina. Fjórir til fimm sentímetrar undir yfirborðinu er passlegt, sé stungið dýpra er plantan lengur að koma upp og það dregur úr blómgun. Sé aftur á móti stungið grynnra getur rótin skemmst vegna vetrarkulda. Ræturnar alls ekki að standa í bleytu og fúna fljótlega við slíkar aðstæður. Bóndarósir skjóta fyrstu sprotunum upp snemma á vorin og því getur reynst nauðsynlegt að skýla þeim ef það kemur kuldakast. Einnig er nauðsynlegt að skýla viðkvæmustu tegundunum yfir veturinn að minnsta kosti á meðan þær eru litlar.

Sjá fleiri spurningar & svör